PRAVOSLAVLjE

Pravoslavnu Crkvu je osnovao sam Gospod Isus Hristos i ona predstavlja živi izraz Njegovog prisustva u istoriji ljudskog roda. Pravoslavlje se posebno odlikuje bogatim liturgijskim životom i svojom vernošću apostolskom predanju. Pravoslavni hrišćani veruju da je upravo njihova Crkva sačuvala punoću predanja i kontinuiteta drevne Crkve, za razliku od ostalih hrišćanskih veroispovesti koje su u manjoj ili većoj meri odstupile od zajedničkog predanja Crkve prvih deset vekova. Danas Pravoslavna Crkva broji blizu 300 miliona vernika koji žive u veri i predanju sedam Vaseljenskih Sabora. U grčkom jeziku reč "ORTODOKSIJA" označava pravo verovanje i pravo slavljenje (Boga) i odnosi se na sve one hrišćanske zajednice i pojedince koji su sačuvali veru utvrđenu svetim saborima, nasuprot onima koji odstupili od prvobitne vere i pali u jeresi. Zvanični naziv Crkve u njenim liturgijskim i kanonskim tekstovima jeste "Pravoslavna Katoličanska (= saborna) Crkva".
Pravoslavna Crkva je porodica "autokefalnih" (nezavisnih) Crkava na čelu sa Vaseljenskim Patrijarhom iz Carigrada koji poseduje titularni i počasni primat kao prvi među jednakim (primus inter pares). Pravoslavna Crkva nije centralizovana organizacija sa jednim prvosveštenikom na čelu. Jedinstvo Crkve se pre svega ogleda u zajedničkoj veri i zajedničkom liturgijskom opštenju i niko osim samog Hrista nije glava Crkve. Broj autokefalnih crkava menjao se kroz istoriju. Danas postoje sledeće: Vaseljenska Patrijaršija (u Carigradu), Aleksandrijska Patrijaršija (u Egiptu), Antiohijska Patrijaršija (sa sedištem u Damasku, Sirija), Jerusalimska Patrijaršija (Izrael), kao i Ruska, Srpska, Rumunska, Bugarska i Gruzijska Patrijaršija, te Crkve Kipra, Grčke, Poljske, Albanije i Amerike.
Takođe postoje i "autonomne" Crkve koje su u kanonskoj zavisnosti od svojih matičnih Crkava. To su Crkve: Češke i Slovačke, Sinaja, Krita, Finske, Japana, Kine i Ukrajine. Pored toga postoji i veoma brojna pravoslavna dijaspora rasejana po celom svetu i administrativno podeljena u više jurizdikcija (koje su u zavisnosti od matičnih autokefalnih crkava). Na čelu prvih devet autokefalnih crkava nalaze se patrijarsi dok ostale crkve predvode arhiepiskopi i mitropoliti. Ove titule su počasnog karaktera i svi episkopi su sasvim jednaki po sili koja im je darovana od Duha Svetoga.
Redosled po kome su autokefalne crkve pobrojane ne odslikava njihov stvarni uticaj i broj vernika. Carigradska, Aleksandrijska i Antiohijska Patrijaršija predstavljaju, na primer, samo senke svoje nekadašnje slave. Ipak postoji opšta saglasnost po kojoj Carigradska Patrijaršija ima primat časti što je potvrđeno i drevnim kanonima, budući da je Carigrad nekada bio prestolnica starog carstva i njegova Crkva je do danas ostala simvol crkvenog jedinstva i međucrkvene saradnje. Zato savremene svepravoslavne konferencije saziva Vaseljenski Patrijarh. Nekoliko autokefalnih crkava su zapravo nacionalne crkve i među njima je najveća i najbrojnija Ruska Crkva. Ipak, norma crkvene organizacije nije kriterijum nacionalnosti već pre svega teritorijalni princip.

U širem bogoslovskom smislu "Pravoslavlje nije tek jedan od vidova čisto ljudske organizacije na čelu sa patrijarsima, episkopima i sveštenicima koji služe Crkvi niti je to samo Crkva koja se zvanično naziva "Pravoslavnom". Pravoslavlje je pre svega mističko "Telo Hristovo" i njegova glava jeste sam Hristos (vidi. Ef. 1, 22-23 i Kol. 1, 18-24). Pravoslavlje ne čine samo sveštenici već svi oni koji istinski veruju u Hrista i koji su Svetim Krštenjem postali članovi Crkve koju je On sam osnovao, oni koji žive na zemlji i oni koji su se upokojili u veri i pobožnosti" (vidi besedu "ŠTA JE PRAVOSLAVLjE" od arhiepiskopa Averkija Džordanvilskog)
VELIKI RASKOL između istočne i zapadne crkve 1054. bio je vrhunac postepenog procesa otuđenja između istoka i zapada koji je počeo još u prvim vekovima hrišćanske ere i nastavio se kroz srednji vek. Jezičke i kulturne razlike, kao i politički događaji doprineli su ovom procesu. Od 4. do 11. veka Konstantinopolj, središte istočnog hrišćanstva bio je takođe i prestolnica Istočnog Rimskog i Vizantijskog carstva dok je Rim nakon varvarskih osvajanja potpao pod uticaj zapadnog Svetog Rimskog Carstva koje je bilo u političkom rivalstvu sa istokom. Na zapadu je teologija velikim delom ostala pod uticajem Sv. Avgustina hiponskog (354-430) i postepeno je sve više gubila neposredni dodir sa bogatom bogoslovskom tradicijom hrišćanskog istoka. Istovremeno Rimsku Crkvu su gotovo potpuno preuzeli Franci. Teološke razlike možda bi i bile razrešene da nisu postojala dva različita koncepta crkvene vlasti. Shvatanje rimskog primata zasnovanog na apostolskom poreklu Rimske Crkve, koja je tražila ne samo počasnu već i jurizdikcijsku vlast nad drugim crkvama, nikako se nije moglo uskladiti sa predanjskom istočnom eklisiologijom. Istočni hrišćani su sve crkve smatrali sestrinskim crkvama i rimskog episkopa su prihvatali samo kao prvog među jednakim.
Za Istok najviši autoritet u rešavanju dogmatskih rasprava niakako nije mogao biti sud jedne crkve već Vaseljenski Sabor svih sestrinskih crkava. Tokom vremena Rimska crkva je usvojila razna nepravilna učenja koja nisu zasnovana na predanju i konačno je proglasila učenje o nepogrešivosti Pape kada poučava ex cathedra. ovo je još više povećalo jaz između hrišćanskog istoka i zapada. Protestantske zajednice koje su se odvojile od Rima su se u narednim vekovima još više udaljile od učenja Svetih otaca i Svetih Vaseljenskih Sabora. Zbog ovih ozbiljnih dogmatskih razlika Pravoslavna Crkva nije u liturgijskom opštenju sa rimokatoličkom i protestantskim zajednicama. Tradicionalniji pravoslavni teolozi uopšte ne priznaju crkveni i spasenjski karakter zapadnih crkava dok oni koji su liberalnije nastrojeni prihvataju da Sveti Duh u nekom smislu deluje i u okviru ovih zajednica, ali i pored toga one ne poseduju punoću blagodati i duhovnih darova kao Pravoslavna Crkva. Mnogi ozbiljni pravoslani bogoslovi su mišljenja da između Pravoslavlja i nepravoslavnih zajednica, posebno u oblasti duhovnog iskustva, shvatanja Boga i spasenja, postoji ontološka razlika koja se ne može tek tako pripisasti kulturnim i intelektualnim razlikama između istoka i zapada, već je neposredna posledica postepenog napuštanja sveštenog Predanja od strane nepravoslavnih hrišćana.

U vreme Velikog Raskola između Rima i Konstantinopolja, istočna Pravoslavna Crkva prostirala se širom Srednjeg Istoka, Balkana i Rusije sa središtem u Konstantinopolju koji je takođe bio poznat kao "Novi Rim". Istorijske prilike su velikim delom uticale na promenu strukture Pravoslavne Crkve ali još i danas najveći deo pravoslavnih živi u istim geografskim prostorima. Misionarska aktivnost u Aziji i emigracija na zapadu učinili su da se uticaj Pravoslalja proširio širom sveta. Danas je Pravoslavna Crkva prisutna gotovo svuda u svetu i neprestano svedoči apostolsko i otačko predanje svim narodima sveta.
Pravoslavna Crkva je poznata po svom razvijenom MONAŠTVU. Neprekinuto monaško predanje pravoslavne Crkve vuče svoje poreklo iz egipatskih pustinjskih manastira u 3. i 4. veku. Uskoro se monaštvo proširilo širom mediteranskog basena i Evrope: u Palestini, Kapadokiji, Grčkoj, Srbiji, Galiji, Irskoj, Italiji i slovenskim zemljama. Monaštvo je oduvek bilo na braniku Pravoslavlja i napravilo je trajan uticaj na celokupnu pravoslavnu duhovnost.
Danas Pravoslavna Crkva predstavlja neprocenjivu riznicu bogatog liturgijskog predanja koje potiče iz najranijih perioda hrišćanstva. Osećaj sveštene lepote i veličanstva u pravoslavnoj Božanskoj Liturgiji stvara živ i snažan osećaj prisustvu neba na zemlji. Pravoslavna crkvena umetnost i muzika imaju značajnu funkcionalnu ulogu u pravoslavnom životu i omogućavaju čak i telesnim čulima da osete duhovnu veličinu Božjih tajni. Pravoslavne ikone nisu samo prekrasna umetnička dela koja imaju izvesnu estetsku i poučnu funkciju. One su pre svega sredstvo pomoću kojih opitno doživljavamo realnost Carstva nebeskog na zemlji. Sveštene ikone kriju neiscrpne dubine tajne Hristovog ovaploćenja za čiju su odbranu hiljade mučenika žrtvovale svoje živote.